Γράφει ο Θεολόγος - Εκκλησιαστικός
Ιστορικός - Νομικός κ. Ιωάννης Ελ. Σιδηράς
«ΙΔΟΥ
ΓΕΓΟΝΕ ΚΑΙΝΑ ΤΑ ΠΑΝΤΑ»
ΧΡΙΣΤΟΦΑΝΕΙΑ
- ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ
· Η περί της Θείας Ενανθρωπήσεως και εν ρείθροις Ιορδάνου
Βαπτίσεως του Ενσαρκωθέντος Θεανθρώπου Ιησού Χριστού θεολογική ομιλία του Αγίου
Πρόκλου, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως.
Ο
Μονογενής Υιός και Λόγος του Θεού ως «απαύγασμα της δόξης του Θεού Πατρός»
σαρκούται και η Θεία Ενανθρώπηση επιφέρει οντολογικών (υπαρξιακών) διαστάσεων
σωτηριολογικές και απολυτρωτικές συνέπειες για το κτιστό, χοϊκό και φθαρτό
γένος των ανθρώπων, επειδή ακριβώς στο ένα και αδιαίρετο Θεανδρικό πρόσωπο του
Ιησού Χριστού άπασα η προσληφθείσα ανθρώπινη φύση εσώθη εφάπαξ και εν ταυτώ
σύμπαν το γένος των κτιστών βροτών.
Συνεπακόλουθα,
ο,τιδήποτε ο Θεάνθρωπος Ιησούς Χριστός κατεδέχθη με μόνο κριτήριο την άπειρη
αγάπη και την εξ αυτής πηγάζουσα ελευθέρα βούλησή του να σώσει τον πεπτωκότα
άνθρωπο, συνεπιφέρει σε απολύτως καθολική διάσταση για το σύνολο της
ανθρωπότητος την σωτηριώδη απολύτρωση, μεταμορφωτική ανακαίνιση και αναγέννηση
ενός εκάστου ανθρωπίνου προσώπου ως τελείας ψυχοσωματικής ενότητος, όπως
ακριβώς συνετελέσθη και κατά την τέλεση του εν ρείθροις Ιορδάνου ποταμού
βαπτίσματος του Σωτήρος Ιησού Χριστού διά του οποίου απαξάπασα η έλλογη και
άλογη κτιστή δημιουργία καθαγιάζεται και μεταμορφωτικώς ανακαινίζεται ουχί ως
ιστορικώς και τυπολατρικώς θεμελιωμένη επαναλαμβανόμενη συνήθεια, αλλά ως όντως
μυστήριο καινής εν Χριστώ ζωής και καθαγιαστικής αναγεννήσεως.
Ο
θεόπνευστος θεολογικός λόγος του Αγίου Πρόκλου, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως,
υπομνηματίζει με σωτηριολογικά κριτήρια το μυστήριο της Θείας Επιφανείας και
Αποκαλύψεως εστιάζοντας στην θαυμασίως θαυμαστή εξ απείρου συγκαταβάσεως και φιλανθρωπίας
υπό Ιωάννου του Βαπτιστού Βάπτιση του Σωτήρος Ιησού Χριστού διά του οποίου «ιδού
γέγονε καινά τα πάντα».
Ο
της Μητρός Εκκλησίας θεοφώτιστος Πατήρ Άγιος Πρόκλος, Πατριάρχης
Κωνσταντινουπόλεως, υφαίνει αριστοτεχνικώς τον θεόπνευστο λόγο του, υπό τον
τίτλο: «Εις την του Χριστού Γέννησιν», αναφέροντας αρχικώς τα υπερφυή
γεγονότα της κατά σάρκα Γεννήσεως του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού, τα οποία
θεολογικώς συνυφαίνει εν συνεχεία, κατά το «συναμφότερον», με το φιλάνθρωπο
γεγονός της Βαπτίσεώς Του, διακηρύσσοντας με πανηγυρική διάθεση και ευφρόσυνη
προσλαλιά, ότι: «Εφάνη ο Χριστός στον κόσμο και τον άχαρο κόσμο εστόλισε με απέραντη
ευφροσύνη. Σήκωσε επάνω Του την αμαρτία του κόσμου και κατεπάτησε για πάντα τον
εχθρό του κόσμου. Αγίασε τις πηγές των υδάτων και εφώτισε τις ψυχές των
ανθρώπων. Θαύματα μίχθησαν με μεγαλύτερα θαύματα. Σήμερα, από την χαρά που
έφερε ο Σωτήρας μας Χριστός, χωρίστηκαν η γη και η θάλασσα και απ’ άκρη έως
άκρη ο κόσμος επληρώθη ευφροσύνης. Η σημερινή εορτή αποκαλύπτει μεγαλύτερα
θαύματα από εκείνη της χριστουγεννιάτικης νυχτιάς. Γιατί εκείνη τη νύχτα που
μας πέρασε, εχαίρετο μονάχα η γη, καθώς βάσταζε επάνω της στην αγκαλιά της
φάτνης τον Παντοκράτορα Θεό. Σήμερα όμως που γιορτάζουμε τα Θεοφάνεια, ευφραίνεται
μαζί της και η θάλασσα. Ευφραίνεται δε διότι διά μέσου του Ιορδάνου λαμβάνει
μέρος και αυτή στην ευλογία του αγιασμού».
Η
σύζευξη των δύο θαυμαστών αποκαλυπτικών γεγονότων, ήτοι της κατά σάρκα Γεννήσεως
του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού και της Βαπτίσεώς του όπου η Τριαδική Θεοφάνεια επιβεβαίωσε
του «λόγου
το αληθές», επιτυγχάνεται υπό του Αγίου Πατριάρχου Πρόκλου μέσω μιάς, «κατά
το συμφερότερον», δυαδικής συγκρίσεως ανάμεσα στα δύο αυτά αποκαλυπτικά
της θεϊκής φιλανθρωπίας γεγονότα, όταν με συμβολισμούς, παραστατικές εικόνες,
παρομοιώσεις, ποιητικές και γλαφυρές εκφράσεις, γράφει ότι: «Στην
εορτή της θείας Γεννήσεως ο Θεός εφάνη βρέφος μικρό, νιογέννητο, δείχνοντας
έτσι τη δική μας νηπιότητα. Σήμερα όμως τον βλέπουμε τέλειο άνθρωπο, τέλειο
Υιό, από τέλειο Πατέρα γεννημένον. Εκεί εφανέρωσε το θείο βρέφος το αστέρι, το οποίο
ανέτειλε από την ανατολή και εδώ ομολογεί γι’ Αυτόν από τον ουρανό ο Θεός
Πατέρας από τον Οποίον εγεννήθη προ αιώνων. Εκεί Του προσέφεραν – ωσάν σε
Βασιλέα – δώρα οι Μάγοι, οι οποίοι επεζοπόρησαν από την Ανατολή. Εδώ άγγελοι
από τον ουρανό συνηγμένοι Του προσέφεραν την διακονία που πρέπει μόνο σε Θεό.
Εκεί ετυλίχθηκε μέσα στα σπάργανα και εδώ λύνει με το Βάπτισμα τις σειρές των
παραπτωμάτων και τα δεσμά της αμαρτίας μας. Εκεί ο βασιλεύς των ουρανών ενεδύθη
ωσάν βασιλική αλουργίδα τον κόσμο, εδώ η πηγή της ζωής ενδύεται ολόγυρα τα
ποταμίσια κύματα».
Προκαλεί
και προσκαλεί με ενθουσιώδη φωνή ο της Εκκλησίας θεοκίνητος Πατήρ και Άγιος
Πατριάρχης Πρόκλος άπαν το ανθρώπινο γένος να ιδεί και να βιώσει τα υπερφυώς
τελούμενα κατά την ημέρα της Θείας Επιφανείας εν ύδασι του Ιορδάνου ποταμού,
όπου οι ευεργεσίες, ορατές και αόρατες, για όλη την κτιστή δημιουργία εκπηγάζουν
από τον βαπτιζόμενο Θεάνθρωπο Ιησού Χριστό, γράφων τα κάτωθι: «Ελάτε
λοιπόν να ιδείτε παράδοξα θαύματα. Ο Ήλιος της δικαιοσύνης λούζεται στου
Ιορδάνου τα νερά. Η φωτιά βουτάει και σμίγει με τα νερά. Και ο Θεός απ’ άνθρωπο
αγιάζεται.
Σήμερα
ολόκληρη η κτίση βροντοφωνάζει και ανυμνεί: «Ευλογημένος ο Ερχόμενος εν ονόματι
Κυρίου». Συ που έρχεσαι διά της προνοίας Σου μέσα απ’ όλα τα κτίσματά Σου. Συ
που συντηρείς το ύψος του στερεώματος και έντεχνα οδηγείς σαν ήμερο άλογο με
χαλινάρι την τροχιά του Ήλιου. Συ που βάζεις σε τάξη χωρίς διόλου ν’
ανακατεύονται τα πλήθη των αστέρων και μας κερνάς πλουσίως αέρα για να αναπνέουμε
ασταμάτητα ζωή. Συ που ζεσταίνεις και ζωογονείς τη μάννα γη ώστε να μας χαρίζει
τους καρπούς της όλο τον χρόνο. Συ που δαμάζεις και σταματάς την πολυκύμαντη
θάλασσα ζώνοντάς την ολοτρόγυρα μ’ ένα μικρούτσικο χαλινάρι από αμμοχάλικο. Συ
που σπρώχνεις τα νερά από της γης τα σπλάχνα και φτιάχνεις τις πηγές. Συ που
καθοδηγείς τις ποταμίσιες όχθες να πορεύονται χωρίς χαμό και περιπλάνηση ως την
θάλασσα. Τούτα όλα τα θαυμάσια αναλογιζόμαστε και από τα κατάβαθά μας βγαίνει
κραυγή: «Ευλογημένος ο Ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου».
Το
Βάπτισμα τους Σωτήρος Ιησού Χριστού καθίσταται «Λουτρόν Παλιγγενεσίας»
για σύνολο το γένος των ανθρώπων προς τους οποίους ο γενναιόδωρος δωρεοδότης
Ιησούς Χριστός δωρίζει ως ευεργεσία σωστική και λυτρωτική, μεταμορφωτική και
αναγεννητική. Ο Άγιος Πατριάρχης Πρόκλος διακηρύττει τις προς το ανθρώπινο
γένος ευεργεσίες του βαπτιζομένου Ιησού Χριστού με εμπνευσμένο λόγο και με
αναγωγές σε γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης, γράφοντας ότι: «Το λέγει και ο Απόστολος Παύλος
που συμφωνεί μαζί του (εννοεί τον Προφητάνακτα Δαυίδ) και διδάσκει: «Μας
εφανερώθη η χάρη του η οποία σώζει κάθε άνθρωπο και μας διδάσκει όλους μας».
Όχι μερικούς αλλά όλους μας. Σ’ όλους, Ιουδαίους και Έλληνες χαρίζει με το
βάπτισμα την σωτηρία και υποδεικνύει το σωτήριο αυτό λουτρό ως ευεργέτημα
δοσμένο δωρεάν σε κάθε ανθρώπινη ψυχή που το ζητάει.
Ελάτε
να δείτε πρωτόγνωρο κατακλυσμό, πολύ μεγαλύτερο και δυνατότερο απ’ αυτόν που
συνέβη κατά την εποχή του Νώε. Εκεί το νερό έπνιξε τους ανθρώπους και εδώ το
νερό του Βαπτίσματος, εκείνους που είχαν αποθάνει πνευματικώς ξαναζωντάνεψε, με
την δύναμη του Θεού που σήμερα εβαπτίσθη. Εκεί ο Νώε κατεσκεύασε κιβωτό στέρεα
από ξύλα και εδώ ο Χριστός, ο νοητός Νώε, προσέλαβε από την άφθορο Παρθένο Μαρία
την κιβωτό του σώματος. Εκεί ο Νώε άλοιψε την κιβωτό εξωτερικά με άσφαλτο και
πίσσα. Εδώ ο Χριστός δυνάμωσε και περιφρούρησε την κιβωτό του σώματος με το
χρίσμα της πίστεως. Εκεί περιστερά που βάσταζε κλαδί ελαίας προμήνυσε την
ευωδία του Δεσπότου Χριστού. Εδώ το Πνεύμα το Άγιον με την μορφή ολόασπρης
περιστεράς παρουσιάσθηκε και σ’ όλους εφανέρωσε τον ελεήμονα Κύριο».
Εξίσταται
και ίσταται έκθαμβος ο Άγιος Πρόκλος όταν αναλογίζεται την άκρα ταπείνωση και
συγκατάβαση του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού, ο οποίος «καταδεξάμενος βαπτισθήναι»
καθηγίασε άπαν το ανθρώπινο γένος και σύμπασα την κτιστή δημιουργία. Γράφει δε
εν κατανύξει τα εξής: «…Με καταπλήττει η υπερβολική ταπείνωση του
Κυρίου. Γιατί δεν αρκέστηκε, Αυτός ο γεννημένος τέλειος Υιός από τέλειο Πατέρα,
να γεννηθεί και επί της γης τέλειος βρέφος από τα σπλάχνα μιάς γυναίκας. Δεν
αρκέσθηκε εκείνος που είναι σύνθρονος με τον Θεό Πατέρα να λάβει την μορφή του
δούλου, αλλά και σαν τον τελευταίο αμαρτωλό προσέρχεται να βαπτισθεί.
Αλλά
ας μη γίνει η κοινή για όλους τους ανθρώπους ευεργεσία σκάνδαλο γι’ αυτούς που
τούτη την ώρα με ακούνε. Γιατί βαπτίζεται ο Δεσπότης πάντων Χριστός όχι γιατί
έχει ανάγκη από ψυχικό καθαρισμό αλλά για να οικονομήσει με δύο τρόπους το
συμφέρον των ψυχών μας, ώστε και με νερό να μας δωρήσει την αγιαστική χάρη και
να προτρέψει τον καθένα μας να βαπτισθεί».
Με
εξόχως απαράμιλλη εκφραστική δεινότητα και νοηματική πληρότητα ο Πατριάρχης
Κωνσταντινουπόλεως Άγιος Πρόκλος αναπαριστά το θαυμαστό γεγονός της εν ύδασι
του Ιορδάνου Ποταμού Βαπτίσεως Του Σωτήρος Χριστού μέσω ενός υποθετικού
αποκαλυπτικού και συγκλονιστικού διαλόγου ανάμεσα στον τρεμάμενο, ένεκα φόβου,
δέους και θάμβους, Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και Βαπτιστή και τον φιλανθρώπως
και ταπεινοφρόνως συγκαταβαίνοντα Θεάνθρωπο Λυτρωτή του ανθρωπίνου γένους Ιησού
Χριστό, τον οποίο ο θεοφώτιστος Άγιος Πρόκλος ως ουράνια πνευματική τροφή
προσφέρει στο πλήρωμα του εκκλησιαστικού σώματος των ζώντων εν Χριστώ μελών
αυτού, γράφοντας τα παρακάτω εξαίσια και θαυμαστά ως εξής: «Καθώς μας λέγει ο Ιερός
Ευαγγελιστής, ήρθε ο Ιησούς από την Γαλιλαία στον Ιορδάνη όπου ευρίσκετο ο
Ιωάννης για να βαπτισθεί απ’ Αυτόν.
Το
τι συνέβη τότε αδελφοί μου δεν μπορεί να το χωρέσει νους ανθρώπινος, γιατί
υπερέβαινε κάθε θέαμα και άκουσμα όσων συνέβησαν εκεί. Τρέμει ο νους. Χάνεται η
λαλιά μη τολμώντας να εξιστορίσει τα ανέκφραστα. Γι’ αυτό λοιπόν και όταν είδε
ο Ιωάννης τον Δεσπότη μας Χριστό να τον πλησιάζει, με πολύ καρδιοχτύπι,
πέφτοντας και αγκαλιάζοντας τα πόδια Του, Του είπε παρακλητικά: Γιατί βιάζει εμένα
τον αδύνατο άνθρωπο ο Παντοδύναμος Θεός μου να κάνω κάτι που υπερβαίνει τις
δυνάμεις μου; Δεν είμαι εγώ σε θέση να επιχειρήσω κάτι τέτοιο. Πώς να τολμήσω
να Σε βαπτίσω; Πότε συνέβη να καθαριστεί η φωτιά από το ξερό χορτάρι; Πότε
έπλυνε η λάσπη την πηγή;
Πώς
να βαπτίσω Εσένα τον Κριτή της Οικουμένης εγώ ο υπεύθυνος για τόσες αμαρτίες;
Πώς να Σε βαπτίσω Δέσποτά μου; Δεν βλέπω αμαρτία πάνω Σου. Δεν έχεις πέσει θύμα
της κατάρας του προπάτορα Αδάμ. Δεν έχεις λερωθεί καθόλου από την αμαρτία.
Γιατί αν και έκλινες ουρανούς και κατέβηκες, τίποτα από τα θελήματα του Θεού
Πατέρα δεν παρέβης.
Τί
κάνεις Δέσποτά μου; Γιατί μ’ αναγκάζεις να κάνω κάτι το οποίο υπερβαίνει τις
δυνάμεις μου; Ποτέ και τίποτα δεν τόλμησα να κάνω απ’ όλα όσα παροργίζουν την αγαθωσύνη
Σου. Ωσάν πιστό δουλικό γεμάτο αγάπη και σεβασμό για τον αφέντη του πρότρεξα
και εμήνυσα στον κόσμο την παρουσία Σου. Ενώ ευρισκόμουν ακόμη μέσα στην κοιλία
της μάννας μου, δανείστηκα την γλώσσα της και Θεό του κόσμου Σε εκήρυξα. Όλους
τους προετοίμασα να Σε δεχθούν, να Σε προϋπαντήσουν.
Πες
μου λοιπόν Κύριέ μου, πώς θ’ ανεχθεί να ιδεί ο ήλιος τον Παντοκράτορα Θεό έτσι
να εξευτελίζεται από την τόλμη ενός δούλου Του και δεν θα ρίξει καυτερές
φωτοβολίδες να με κατακάψει, όπως έκανε εκείνους τους καιρούς τους ασώτους
Σοδομίτες; Πώς θα αντέξει η γη να ιδεί Εκείνον που αγιάζει τους αγγέλους,
απέριττα να βαπτίζεται από χέρι ανθρώπου αμαρτωλού και δεν θ’ ανοίξει τα
σπλάχνα της για να με καταπιεί, όπως έκανε τον Αβειρών και τον Δαθάν;
Πώς
να βαπτίσω Δέσποτά μου Εσένα που δεν μολύνθηκες από της φυσικής γέννησης το
λέρωμα; «Εξ ασπόρου γαστρός άσπορος προήλθε καρπός». Πώς λοιπόν εγώ ο
χιλιολερωμένος από την αμαρτία άνθρωπος να αγνίσω τον Θεό; Θεό αναμάρτητο; Εγώ
έχω ανάγκη να βαπτισθώ από Εσένα και Συ έρχεσαι σε μένα; Μ’ έστειλες να
βαπτίζω, Κύριέ μου, και δεν παράκουσα την εντολή Σου. Προέτρεπα όλους προς το
βάπτισμα και τους έλεγα: «Ομολογήστε ενώπιον του Κυρίου τις αμαρτίες σας, γιατί
Αυτός είναι ο μόνος Αγαθός. Αυτός που έρχεται πίσω μου δεν είναι βλοσυρός και
αυστηρός. Είναι αγαθός και Υιός Πατέρα Αγαθού. Δεν φέρεται για λίγο μονάχα με
αγαθωσύνη και ύστερα να μεταβάλει διάθεση για τον αμαρτωλό άνθρωπο, αλλά το
έλεός Του μένει εις τον αιώνα. Και επειδή το έλεός Του είναι αμέτρητο, γι’ αυτό
και οι ουράνιες δυνάμεις ανυμνώντας Του έλεγαν:
«Ευλογημένος
ο Ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου». Ο Κύριος και ο Θεός μας, εφανερώθη σ’ Εμάς.
Εφανερώθη σ’ εμάς ο Ήλιος της δικαιοσύνης και διέλυσε το σκοτάδι της άγνοιας
που μας περιέλουζε. Εφανερώθη σ’ εμάς ο Ουράνιος Ποιμένας και εξεδίωξε από το
κοπάδι των παιδιών του, τους λύκους του διαβόλου. Εφανερώθη σ’ εμάς ο Μονογενής
Υιός του Πατρός και εχάρισε με το Βάπτισμα την υιοθεσία στους πιστούς.
Εφανερώθη σ’ εμάς η ζωή ολοκλήρου του κόσμου και με τον θάνατο Του εθανάτωσε
τον θάνατο ως αθάνατος και ηξίωσε να ζήσουν ζωή αθάνατη, εκείνοι που είχαν
πέσει στη φθορά και στο θάνατο…
Σε
Αυτόν πρέπει η δόξα, το κράτος, η τιμή και η προσκύνηση σήμερα και πάντοτε και
εις τους αιώνας των αιώνων Αμήν».
ΙΩΑΝΝΟΥ ΕΛ. ΣΙΔΗΡΑ
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΩΝ
